Bijzondere resultaten in ontspanning- en biofeedbackonderzoek van Erik Peper

Twee jaar lang onderzocht dokter Peper groepen van 15 tot 20 personen met een programma van ontspanningstechnieken, ademhaling, biofeedback, meditatie, visualisatie, helpende zinnen en zelfrapportage, begeleid door een trainer. Met een score van 80% verbetering over de hele groep onderzochte personen zijn de resultaten opmerkelijk te noemen. Omdat het programma zo succesvol is geweest, kan er worden gekeken naar meerdere toepassingen, preventief, bij stress, maar ook bij ziekte en aandoeningen zoals RSI. We gaan hieronder dieper in op het onderzoek en wat de resultaten zijn.

Al 40 jaar lang werd dit programma vanaf 1978 in universiteiten, verzorgingstehuizen, boerenorganisaties, sportteams, medische teams, bedrijven en andere instellingen aangeboden. Omdat er geen valide wetenschappelijke meetresultaten bestonden, heeft dokter Peper een tweejarig onderzoek opgezet met zeven representatieve groepen van 141 deelnemers. De groepen bestonden uit mannen, vrouwen, universitaire studenten en omwonenden in de gemeente. Waarbij een vertekend beeld kan zijn ontstaan door zelfrapportage en het ontbreken van een controlegroep.

In tien weken

In tien weken met een follow-up sessie na een maand leerden de deelnemers met een instructeur hoe ze de oefeningen moesten doen en bespraken ze in de les hun vorderingen. Ook hielden ze thuis hun oefeningen bij en rapporteerden hun bevindingen in een schema. Mensen met een specifieke aandoening en/of medicatiegebruik konden alleen meedoen met een doktersverklaring.

Technieken

Met bewezen effectieve technieken leerde de groep hoe ze hun stress, angst en andere symptomen konden reguleren. Deze technieken waren onder andere:

• Ademhalingstechnieken zoals de quieting response in 30 seconden.
• PMR: progressieve spierontspanning.
• Autogenese: zelfhypnose met 6 standaardzinnen.
• Helpende zinnen, met vervangen van: ‘moet, zou moeten, moet absoluut’.
• Alfagenese: het trainen van alfagolven in de hersenen met bijvoorbeeld meditatie – en mindfulness technieken, visualisatie en dagdromen.
• Een persoonlijke stressmeter.
• Biofeedback met bijvoorbeeld het checken van de ademhaling, hartslag, de temperatuur van de vingertoppen, spier- en hersenactiviteit.

Validiteit

Om de wetenschappelijke validiteit van de studie te waarborgen, is er gewerkt met deze drie meetschalen.

• Anova: een statistische methode om de verschillen in uitkomsten van verschillende onderzoeksgroepen te duiden.
• The State-Trait Anxiety Inventory (STAI): is een angstmeetinstrument waarbij de angst van dat moment gemeten wordt, maar ook de angstgevoeligheid.
• Eysenck Personality Inventori (EPI): waarin bij iemands persoonlijkheid wordt gekeken naar extraversie-introversie en neuroticisme -stabiliteit.

Snel effect

Het programma was succesvol bij zowel mannen als vrouwen in het programma. Over het algemeen waren er verbeteringen in angstwaarneming, neuroticisme, symptomen en medicatiegebruik. Daarbij vergrootte het zelfvertrouwen, de extraversie en het gevoel van welzijn. Deze scores werden al vroeg in de training gerapporteerd.

Verschillen

Interessant om te vermelden zijn de verschillen tussen mannen en vrouwen. Vrouwen oefenden gemiddeld een aantal minuten per dag meer thuis en meldden al binnen twee weken een afname van symptomen en medicatiegebruik. Mannen gebruikten bij aanvang minder medicatie dan vrouwen en daar veranderde ook niet zoveel in. Bij mannen vond de afname in symptomen later plaats maar piekten op het eind, terwijl vrouwen in het begin erg omhoog gingen, waarna de resultaten afvlakten naar het einde van het programma.

Mannen en vrouwen hadden beide een voorkeur voor de autogenese training, maar vrouwen rapporteerden als nummer twee de alfagenese en mannen de progressieve spierontspanning. Overigens blijkt uit dit onderzoek, daarbij ondersteund door andere onderzoeken, dat een multidisciplinaire aanpak beter werkt dan één techniek.

Oorzaken succes

Er zijn diverse oorzaken te benoemen voor het succes van deze studie, allemaal met bewezen effecten.

• De groepsparticipatie was 80%, wat hoog is te noemen. De motivatie om te blijven meedoen was dus groot.
• Het in de groep kunnen delen van de ervaringen, plus de sociale support, bevordert gedragsverandering.
• Het aanwezig zijn van een trainer met een persoonlijke aanpak, verbale aanmoediging en een empathische benadering.
• Door de zelfreguleringstechnieken werd het zelfvertrouwen 43% hoger (dit was niet benoemd in de doelstelling).
• De biofeedbackoefeningen gaven de deelnemers een beter humeur.
• Het thuis oefenen met journaling (het dagelijks opschrijven van je gedachten, gevoelens en vooruitgang) en feedback op de training, zorgde ervoor dat mensen gemotiveerd bleven, omdat ze zelf hun vooruitgang konden zien.
• Een kleine vergoeding voor het terugkomen na een maand, waardoor de deelnemers hun oefeningen bleven doen.
• Het ontwikkelen van een nieuwe gewoonte kost gemiddeld 66 dagen. Dit programma voorzag daarin met de thuisoefeningen.

Conclusie onderzoek

Dit onderzoek toont aan dat dit programma effectief is bij oplopende stress, mentale gezondheidsproblemen en financiële stress. Het zou aan studenten aangeboden kunnen worden, maar ook aan mensen die in het dagelijks leven veel stress ervaren. Bijvoorbeeld door hun werk, ziekte of een heftige gebeurtenis in het privé leven. Het programma heeft ook een sterk preventieve waarde en zou verder geëvalueerd moeten worden. Daarbij moet rekening worden gehouden met de soort groepen, met de samenstelling van gender, opleidingsniveau, culturele achtergrond en omgeving. Ook zou het programma over een nog langere periode gemonitord moeten worden.

Bron:

(PDF) SPECIAL ISSUE: Differentiating Successful from Less Successful Males and Females in a Group Relaxation/Biofeedback Stress Management Program (researchgate.net)

Dit wetenschappelijk artikel uit november 2023 is het eerste van een serie van drie artikelen. In het tweede artikel moet worden gekeken naar de psychologische profielen van mannen en vrouwen vóór en na het programma. En in het derde artikel zijn de uitkomsten van het onderzoek vertaald in een online webinar.

Dit artikel is geschreven door Gabriëlle Koeijvoets, coach en vrijwilliger bij de RSI-vereniging

Meer over Erik Peper

Hij:
- schrijft blogs: The Peper Perspective – ideeën over ziekte, gezondheid en welzijn
- is voorzitter van de Biofeedback Federation of Europe
- is voormalig voorzitter van de Association for Applied Psychophysiology and Biofeedback
- ontving in 2013 de Biofeedback Distinguished Scientist Award
- onderzoekt en geeft zijn kennis door over: zelfmanagement, ziektepreventie, de effecten van houding, de effecten van ademhaling, biofeedback op draagbare  apparaten