Proefschrift: de impact van RSI op studenten

Marijke Dekker, TU Delft

Marijke Dekker verdedigde in juli haar proefschrift aan de Technische Universiteit Delft over het onderwerp ‘Gezond beeldschermwerken’. Na haar promotie praten we met haar over haar onderzoeksresultaten.

Marijke: “Ik begon in 2000 aan de TU Delft als medewerker van de vakgroep ergonomie. Daar kreeg ik al vroeg te maken met studenten en medewerkers met RSI-klachten. In eerste instantie was ik niet met een promotieonderzoek bezig. Dat kwam pas later. Maar omdat ik al vanaf 2000 zicht had op het bestaan van deze klachten, kon ik mijn onderzoek over een groter aantal jaren uitstrijken dan doorgaans het geval is. Zo is een belangrijk onderdeel van mijn proefschrift een longitudinale studie (een onderzoek waarin resultaten bij deelnemers meerdere keren gemeten worden, red.) over het tijdvak 2000 tot en met 2014.”

Toename

In de eerste jaren na 2000 namen RSI-klachten snel toe. Hier en daar leidden ze tot chronische klachten en zelfs tot arbeidsongeschiktheid of het beëindigen van een studie. Ook kregen studentenartsen in toenemende mate meldingen van RSI-klachten. Datzelfde geldt voor het aantal medische certificaten dat ze bij ernstige klachten uitschreven, waarmee studenten het recht kregen om langer over hun studie te kunnen doen. De financiële compensaties die de overheid en de universiteit verstrekten, namen ook toe.

Bij wie is het onderzoek verricht?

“Mijn onderzoek richtte zich op studenten uit eerste maar ook uit hogere jaren. Zij werkten op vrijwillige basis mee. Het was geen probleem om onderzoekspersonen te vinden, omdat ze het belang van dit onderzoek heel goed inzagen. Bij onze opleiding – Industrieel Ontwerpen – wordt veel beeldschermwerk verricht. Zowel het computerwerk op de universiteit als thuis is meegenomen in het onderzoek.”

Preventiemaatregelen

“Wij hebben nu al meer dan twintig jaar een vrij uitgebreid RSI-preventieprogramma op onze faculteit. Belangrijke onderdelen zijn de praktische RSI-instructies door twee cesartherapeuten en voorlichting door de studentenarts. Ervaringsdeskundige studenten vertellen eveneens over hun klachten: hoe zij deze hebben opgedaan, wat voor impact die hebben op hun leven en wat hen geholpen heeft om ze te verminderen of ermee om te gaan. Zo’n verhaal maakt altijd wel indruk op de medestudenten.”

“Verder organiseren we jaarlijks massages op de werkplekken van studenten en medewerkers en kan men zich inschrijven voor een stoelmassage. Eerder hadden we ook een uitgebreide sport- en ontspanningsweek met onder andere tai-chi, tafeltennis en rugby. Via de laatste activiteiten wilden we RSI-preventie op een prettige en meer actieve wijze onder de aandacht brengen.”

“Met een werkgroep hebben we door de jaren heen ook bijgedragen aan het verbeteren van de computer- en studeerplekken. Omdat studenten op wisselende locaties op de faculteit en thuis op de computer werken, krijgen ze instructie hoe zij hun werkplek het beste kunnen inrichten. Ook hebben we bij het onderzoek en de voorlichting aandacht voor de ogen. Zo is er de 20-20-20 regel: na 20 minuten met de computer werken, 20 seconden wegkijken van het scherm naar een punt op minimaal 20 voet afstand – ongeveer 6 meter. Hierdoor ontspannen je ogen en onderbreek je de statische houding.”

Rest hard

Voorin haar proefschrift heeft Marijke Dekker de leuze ‘Work hard, play hard, and rest hard’ opgenomen. Met andere woorden: neem niet alleen je werk serieus, maar ook je (actieve) ontspanning. Bij het pauze nemen kan het een uitdaging zijn om echt even los te komen van je werk. Dat dit laatste belangrijk is, geeft Marijke aan in de volgende stelling bij haar proefschrift: “Naast fysieke ontspanning is cognitieve ontspanning minstens zo belangrijk om het risico op RSI te verkleinen bij het uitvoeren van (complexere) computertaken.” Deze inzichten hebben bijgedragen aan een aantal maatregelen die ontspanning bevorderen, zoals mensen in de pauze naar natuurfilms laten kijken. De maatregelen zijn opgenomen in afstudeerprojecten en in het proefschrift van Marijke.

Lastig aan de regels te houden

Door de digitale ontwikkelingen zijn we 24 uur per dag bereikbaar, wat voordelen heeft, maar ook nadelen. Zo is recent een vrijblijvende maatregel op de TU Delft genomen om te proberen elkaar geen werkmails te sturen tijdens vakanties. Het beperken van de hoeveelheid computeruren en het inlassen van pauzes kan best een uitdaging zijn bij het halen van deadlines, bijvoorbeeld over het schrijven over onderzoek. In een stelling bij haar proefschrift benoemt Marijke dit probleem met enige zelfspot: “Het halen van deadlines bij het schrijven van artikelen over RSI-preventie is een RSI-risico op zichzelf.”

De TU Delft is als een van de eerste universiteiten begonnen met een preventieprogramma ter voorkoming en vermindering van RSI-klachten. In de loop der jaren zien we het hier en daar ook op andere universiteiten en is er op internet meer goede informatie te vinden, zoals op de site van de RSI-vereniging. Het onderzoek van Marijke Dekker laat zien dat RSI-klachten bij studenten in behoorlijke mate voorkomen en dat studietijd en financieel beperkende maatregelen niet meehelpen. Maar ook dat langdurige uitval kan worden voorkomen door goede voorlichting en begeleiding bij klachten.

Wat kunnen we preventief doen om RSI-klachten te voorkomen of te beperken?

Marijke Dekker geeft als advies:

• Wissel je werkzaamheden af, waarbij je af en toe afstand neemt van je scherm.
• Zorg voor een goed ingerichte werkplek.
• Zorg dat je conditie op peil blijft, ook in drukke (werk) periodes.
• Maak tussen de werkzaamheden door grote bewegingen om de doorbloeding te bevorderen.
• Maak werk van je ontspanning (wat dat voor jou ook mag zijn).
• Probeer op deze manier niet alleen fysiek, maar ook cognitief te ontspannen.

Dat laatste valt nog niet mee. Je kunt bijvoorbeeld wel gaan lunchwandelen, maar als je in gedachten nog met je verslag bezig bent, kom je toch niet goed tot ontspanning en sta je continu ‘aan’.

Marijke is van plan om haar onderzoeksresultaten op een bredere manier naar buiten te brengen. Uiteraard juicht de RSI-vereniging dit van harte toe.

Tekst: Egbertien Martens

Beeld: Cees Kamminga, TU Delft

Lees hieronder meer over de resultaten van het onderzoek

Gezond beeldschermwerken

Langjarig onderzoek bij Delftse studenten geeft handvaten voor gezond computergebruik

Dr. Marijke Dekker is al 22 jaar actief om RSI-klachten bij studenten te voorkomen en te verminderen. Ze coördineert een RSI-preventieprogramma voor de faculteit Industrieel Ontwerpen (IO) aan de TU Delft. Dit programma is in 2000 gestart, toen RSI-klachten zorgden voor studievertraging en studie-uitval bij steeds meer studenten. De IO-faculteit was daarbij koploper. Heeft het programma gewerkt?

Vanaf 1998 meldden studenten IO zich bij de Studentengezondheidszorg met RSI-klachten. Sommige klachten waren zo ernstig dat de studenten studievertraging opliepen of helemaal stopten. In de eerste twee jaarvan dit millennium waren dat gemiddeld 24 maanden studievertraging, maar al snel werd dat het achtvoudige. In vier jaar liepen de kosten voor de universiteit en overheid op tot € 350.000,-. De persoonlijke schade per student was gemiddeld € 20.000,-.

Enquêtes die tussen 2000 en 2014 onder ruim 2.200 IO-studenten zijn uitgevoerd, laten eerst een afname van de RSI-klachten zien, maar sinds 2010 nemen die weer toe. De preventie-activiteiten van de werkgroep hebben waarschijnlijk bijgedragen aan de daling. Een verklaring van de auteur voor de stijging is de toegenomen stress door het invoeren van onder andere het studieleenstelsel en het bindend studieadvies.
Hoe verder de studenten zijn in hun studie, hoe meer klachten ze ervaren.

Gemiddeld heeft 57% van de studenten RSI-klachten, oplopend van 49% in het eerste studiejaar tot 75% in het vierde. De meeste klachten komen gemiddeld eens per maand of per week voor en duren in totaal niet langer dan zes uur. De ernst van de klachten is het hoogst in het tweede studiejaar en de laatste studiejaren. In het tweede studiejaar neemt ook het aantal uren computerwerk flink toe: 70% doet dat minimaal 4 uur per dag, tegen 30% in het eerste studiejaar. Uit het promotieonderzoek blijkt een duidelijke relatie tussen de frequentie van het computerwerk, het aantal uren en de ernst van de klachten.

Creatieve oplossingen

Het is natuurlijk eigen aan een opleiding Industrieel Ontwerpen om te kijken naar mogelijke oplossingen. Deze zijn tijdens het onderzoek getest. Het eerste idee van de studenten gaat over het stimuleren van pauzes. Gebruikers vinden bestaande pauzeprogramma’s vaak hinderlijk, omdat die het denkproces onderbreken en door het toetsenbord te blokkeren soms voor meer stress zorgen. Het idee is om computerwerkers niet te dwingen weg te lopen, maar ze een alternatief te geven om cognitief te ontspannen. Pauzes werden gestimuleerd door op een tweede scherm natuurvideo’s aan te bieden. Het advies was om na elk half uur computerwerk een video te bekijken, gestimuleerd door het videobeeld groter te maken en een rood kader te geven als de pauze te lang werd uitgesteld.
In de onderzoekssituatie werd het overgrote deel van de aangeboden video’s bekeken. De opzet werd door de meeste deelnemers gewaardeerd, maar niet door iedereen, bijvoorbeeld door deelnemers die zich zo nog gebonden voelden aan het scherm.

Een tweede idee is het stimuleren van actieve pauzes door een slimme waterfles. Deze kan gevuld worden met 288 milliliter water, ongeveer de hoeveelheid die een vrouw volgens de richtlijnen elke twee uur zou moeten drinken – voor mannen is dit zelfs nog meer. De fles heeft ledlampjes aan de buitenkant die signalen af kunnen geven als het te lang duurt voordat de fles leeg is en wordt bijgevuld, terwijl de gebruiker achter zijn computer aan het werk blijft. Deze oplossing wordt grotendeels positief gewaardeerd, maar is niet voor iedereen even praktisch: sommigen drinken liever thee dan water, anderen worden teveel afgeleid door de verlichte fles op hun bureau. Maar een creatief idee is het zeker!

Tenslotte

Structurele aandacht voor preventie van RSI sinds 2000 heeft gezorgd voor een afname van de duur en ernst van de klachten bij studenten, hoewel het aantal uren computerwerk voor de studie in die jaren toenam. De stijging in RSI-klachten vanaf 2010 kan niet goed worden verklaard uit uren computerwerk, maar is waarschijnlijk gerelateerd aan stressfactoren zoals het studieleenstel. De auteur merkt op dat de impact van de coronacrisis minder groot is dan verwacht; misschien omdat thuiswerken, buiten het zicht van anderen, een stimulans is om tussendoor pauzes te nemen en te bewegen. Stelling 5 bij het proefschrift geeft namelijk aan: “Bij het stimuleren van beweging en ontspanning nabij de werkplek kunnen schaamte en sociale structuren deelname belemmeren”.

De lockdowns hebben er trouwens ook voor gezorgd dat Marijke Dekker zich goed op het schrijven van haar proefschrift kon concentreren, zoals blijkt uit stelling 9: “De afwezigheid van neuromotorische ruis tijdens de covid-19 lockdowns heeft het schrijven van dit proefschrift mogelijk gemaakt”.

Tekst: Sandra Oudshoff

Beeld: Cees Kamminga, privécollectie Marijke Dekker Bron: Dekker, M.C. (2022).

Healthy computer working. ISBN 978-94-6421-758-2