Enactivisme: een ander denkbeeld over chronische pijn

 

Enactivisme, voorkant flyer themamiddag 23 maart 2024

Enactivisme is een ander, nieuw denkbeeld over chronische pijn. Hoe komt het dat pijn maar niet overgaat en waarom helpen behandelingen soms niet? Enactivisme is een ander, nieuw denkbeeld over chronische pijn.
Drs. Oerlemans, neuroloog en pijnspecialist, heeft ons op onze themamiddag Hoofd, lijf & leven uitgelegd hoe dokters in de loop van de jaren anders over chronische pijn zijn gaan denken. En bij nieuwe inzichten veranderen ook de behandelingen.

Wie is drs. W. Oerlemans?

Drs. W. Oerlemans is neuroloog en pijnspecialist, gespecialiseerd in hoofdpijn. Hij werkt bij DC Klinieken en SEIN en is bestuurslid van organisaties die zich met pijn bezighouden. Daaronder valt ook de LPO, die in Pijnstad alle informatie over pijn bij elkaar wil brengen.

Pijn is ingewikkeld, er is nog niet heel veel over bekend en veel behandelingen helpen niet of onvoldoende. Dat is voor artsen teleurstellend, zij weten vaak niet hoe ze beter kunnen helpen.

Drs. Oerlemans las enkele jaren geleden het artikel An enactive approach to pain: beyond the biopsychosocial model met een heel andere kijk op pijn. Dat ging over enactivisme en dat gaf nieuwe mogelijkheden om mensen met pijn beter te helpen. Dat wilde hij gaan toepassen.

Hoe kan niets zo veel pijn doen?

Dokter: “Ik heb heel goed nieuws voor u. U mankeert niets! U kunt gewoon weer aan het werk gaan en alles doen.”
Patiënt: “Waarom blijft dat niets dan zo´n pijn doen?!

Herkenbaar? Wie al heel lang pijn heeft kreeg dit tientallen jaren lang te horen. Uit elk onderzoek kwam steeds dat er geen verklaring voor de pijn was gevonden. Dat de pijn tussen je oren zat. En dat je er maar mee moest leren leven. Enactivisme verklaart waarom niets zo veel pijn kan doen.

In dit artikel leggen we kort uit wat pijn is, hoe er in de geschiedenis over pijn gedacht werd. We gaan ook dieper in op enactivisme, de verschillende soorten behandelingen van pijn en hoe je gevoelens en gedachten deze behandelingen beïnvloeden.

Je begrijpt waarom behandelingen jou niet hebben geholpen en ook dat jouw pijn niet tussen je oren zit.

Definitie van pijn

De internationale, officiële definitie van pijn volgens the International Association for the Study of Pain (IASP):
Pijn is een onplezierige sensorische (gevoelige) en/of emotionele, individuele ervaring, veroorzaakt door feitelijke of mogelijke weefselschade. Het is een soort brandalarm dat ons waarschuwt bij mogelijk gevaar. Soms gaat het te snel af en functioneert het niet goed.

Twee soorten pijn

Er bestaan twee soorten pijn: acute pijn en chronische pijn. Acute pijn, is bijvoorbeeld pijn na een val of als je in je vinger snijdt. Deze pijn gaat binnen 6 weken over. Deze pijn heeft ook een beschermende functie.
Chronische pijn duurt langer, heeft geen beschermende functie en neemt niet af na genezing van weefselschade. Meer over chronische pijn kun je lezen onze webpagina Over pijn.

Chronische pijn

Erkenning chronische pijn als aandoening

Sinds 1 januari 2022 is chronische pijn een zelfstandige aandoening, erkend door de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Dat is goed, want er komt nu meer aandacht voor onderzoek naar en de bestrijding van chronische pijn.

Chronische pijn komt veel voor

Chronische pijn is nu een wereldwijd erkende ziekte, maar helaas heerst er een taboe op. Het is een vaak onbehandelde ziekte, want mensen klagen lang niet altijd en daarom weten we niet de exacte cijfers. Pijn is een van de meest voorkomende problemen in de gezondheidszorg en veroorzaakt lichamelijke beperkingen.

Feiten & cijfers over chronische pijn

Feiten & cijfers van chronische pijn in Nederland:

  • pijn is een erkende aandoening
  • 20% van de bevolking heeft last van chronische pijn,
    • dat zijn circa 2 miljoen mensen,
    • van wie
      • 1/3 ernstige klachten heeft
      • 60% vrouw is
      • de gemiddelde leeftijd 51,3 jaar is
  • kost de samenleving circa 20 miljard per jaar

Chronische pijn heeft veel invloed. Bijvoorbeeld Niet alleen op je (sexuele) relaties, je dagelijkse bezigheden zoals autorijden, je huishouding, slapen, werken, maar ook sociale activiteiten.

Chronische pijn heeft veel invloed. Niet alleen op je (sexuele) relaties, je dagelijkse bezigheden zoals autorijden, je huishouding, slapen, werken, maar ook sociale activiteiten.

Ontwikkeling theorieën over chronische pijn

Pijn heeft altijd bestaan, daar is niets nieuws aan. Hoe artsen over pijn denken is in de loop van eeuwen wel veranderd. Of liever gezegd: uitgebreid.

Het centrale zenuwstelsel: lichaam en geest

Ons denken over pijn is gebaseerd op de filosofie van René Descartes. Hij bracht in 1644 de scheiding aan tussen lichaam en geest. Pijn ontstaat in de zenuwen en gaat via het ruggenmerg naar de hersenen. Ruggenmerg en hersenen vormen samen het centrale zenuwstelsel.

Poorttheorie: modulatie

In 1965 ontwikkelden Melzack en Wall de poorttheorie, waarin ze laten zien dat je pijn kunt moduleren (veranderen).
Het ruggenmerg kan pijnprikkels beïnvloeden (moduleren) door ze te verzwakken, versterken of veranderen. Door de poort (het ruggenmerg) open te zetten of te sluiten, of de pijnprikkel af te leiden. Kusje erop leidt de aandacht af van de pijn, waardoor je die niet meer zo sterk voelt.

Biomedisch model: sensitisatie en neuromatrix

Jaren later, in 1990, vulde Melzack de poorttheorie aan met de neuromatrix. Het brein (hersenen) en ruggenmerg zijn samen het centrale zenuwstelsel, maar het brein krijgt een grotere rol volgens dit biomedische model.

Enactivisme: biopsychosociaal model

Internist en psychiater George Engel zag in 1977 dat psychische factoren en je sociale omgeving ook invloed hebben op ziekte en gezondheid. Het biomedische model wordt dan een biopsychosociaal model. Dit model is de basis voor de Zorgstandaard Chronische Pijn. Enactivisme is een biopsychosociaal model.

Wat is enactivisme?

Enactivisme is een term uit de cognitieve wetenschap, de wetenschap die zich bezig houdt met hoe je informatie verwerkt:
• wat je denkt
• wat je ziet
• wat je aandacht trekt
• je concentratie
• je geheugen
• hoe je een beeld vormt van iets
• hoe je dat onder woorden brengt
• wat je kunt

Enactivisme gaat ervan uit dat naast je lichaam en geest, ook emotie invloed heeft op chronische pijn. Wat je voelt en wat je denkt zijn emoties. Want al die dingen hebben invloed op elkaar en op wat er in je lichaam gebeurt. Dat gaat de hele dag door.

Enactivisme is:

  • een holistische visie
  • niet-lineair
    • niet in een rechte lijn van A naar B
    • steeds in beweging
    • met altijd over invloed op
  • anti-dualistisch
    • lichaam en geest zijn niet gescheiden, ze horen bij elkaar
    • het tegenovergestelde van Descartes
  • anti-reductionistisch
    • je kunt er geen aparte stukjes van maken, want het is een geheel
    • niet volgens een rechte lijn
    • gaat over alles wat je meemaakt, ervaart en denkt

De 5 E´s en pijn

Mens en lichaam zijn aparte delen, maar ze reageren wel op elkaar. Dat zie je aan de 5 stappen van pijn.

1. Embodied (lichaam)

Pijn is een verhaal, het is een proces. Pijn heeft een wisselwerking tussen:

  • lichaam
  • geest
  • omgeving

Voor iedereen anders

De wisselwerking maakt pijn individueel en uniek voor iedere persoon. Pijn wordt onderdeel van iemand, een systeem. Omdat pijn per persoon verschilt, ervaart iedereen het anders. Pijn verandert voortdurend en heeft invloed op wat je denkt.

2. Embedded (opgenomen)

Pijn ervaar je altijd in samenhang met andere dingen, het heeft met elkaar te maken. En het heeft invloed op wie je bent en op wat je doet. Ervaringen van nu en vroeger spelen daarbij een rol.

3. Enactive (steeds in beweging)

Alles heeft met elkaar te maken. Onzekerheid, bedreiging en vermijding hebben altijd invloed op elkaar.

4. Emotive (emotioneel)

Pijn is een emotie. Het kan:

  • teleurstellen
  • angst geven
  • depressie opwekken
  • ongerustheid opwekken

5. Extended (invloeden uit de omgeving)

Dingen uit je omgeving hebben ook invloed. Bijvoorbeeld:

  • hulpmiddelen
  • instanties
  • sociale media
  • dagboeken
  •  behandelaars

Op sociale media zie je hoe anderen het geweldig goed doen. Je ziet alleen maar de succesverhalen, maar met jou gaat het niet zo goed. Dat is geen fijn gevoel. Je blijft achter, je kunt niet meedoen.

Anders gezegd

Anders gezegd: Heel Holland bakt een cake met dezelfde ingrediënten: bloem, eieren, suiker en boter. De hoeveelheid verschilt van persoon tot persoon. De een doet er meer suiker in, de ander meer bloem. Je doet alles bij elkaar en mengt het goed. Na het bakken in de oven is het een geheel.
Met een ei meer wordt het een heel andere cake. Net zoals bij te veel zout of suiker. Dat maakt duidelijk dat de cake bij iedereen anders is, want de hoeveelheden zijn anders. Zoals pijn voor iedereen anders is, een unieke ervaring, unieke pijn.

Behandelingen

Er zijn verschillende soorten behandelingen voor pijn. Eerst zonder medicijnen (bijvoorbeeld met fysiotherapie, manuele therapie, dry needling, andere alternatieve behandelingen, massage of leefstijladviezen) en als dat niet voldoende helpt, dan met medicijnen.

Eerst krijg je lichte pijnstillers: NSAID of paracetamol. Helpt dat niet dan krijg je iets sterkers: een zwak opioïde. Daarna de sterke opioïden, maar die zijn verslavend. Gebruik ze alleen als het echt nodig is. Dat kan ook zijn bij hevige acute pijn, voor een korte periode.

Lukt het niet om de pijn onder controle te krijgen dan kun je te maken krijgen met:

  • ernstige beperkingen
  • ingewikkelde problemen
  • bewegingsangst

Je kunt wel leren omgaan met de pijn door bepaalde therapieën te volgen:

Multidisciplinair behandelteam

Als je veel problemen hebt door pijn kan je huisarts je doorsturen naar een revalidatiecentrum. Daar werken multidisciplinaire behandelteams waarin verschillende soorten deskundigen zitten die met elkaar overleggen en samenwerken.

In een multidisciplinair team zitten onder andere een:

  • psycholoog
  • pijnverpleegkundige
  • ergotherapeut
  • arbeidsdeskundige

Samen bepalen ze wat de beste behandeling voor jou is.

Aandacht voor hoofd, lijf en leven

Multidisciplinaire behandelteams kijken niet alleen naar de pijn, maar ook naar wat dat (psychisch) met jou doet en wat de invloed ervan is op je leven en sociale leven. Ze hebben aandacht voor je hoofd, je lijf én je leven. Dit team kijkt naar:

  • bio-medische omstandigheden (lichamelijke problemen)
  • psychische omstandigheden (geestelijke problemen)
  • sociale omstandigheden (invloeden uit je omgeving)

Je krijgt de behandeling in een in revalidatiecentrum.

Pijnpoli

Helpen behandelingen niet en is de pijn onhoudbaar dan kun je een verwijzing vragen voor een pijnpoli. Op deze poli werken anesthesiologen, pijnspecialisten. Mogelijke behandelingen op een pijnpoli (of pijnkliniek) zijn:

Operatieve behandelingen zijn zeldzaam, maar komen wel voor:

Op de webpagina Overzicht pijnklinieken en (revalidatie)centra van Pijnpatiënten naar één stem staat meer over pijnklinieken.

Hoe helpt enactivisme mensen met chronische pijn?

Enactivisme helpt mensen met chronische (RSI-)pijn, want

  • je krijgt een betere relatie met je behandelaar
  • je neemt gemakkelijker samen besluiten
  • door een betere samenwerking voel je je
    • meer gerespecteerd
    • beter begrepen
  • het gaat over jouw klachten, niet over een schouder of een arm
  • je klachten zijn niet meer alleen fysiek of psychisch, het is veel veranderlijker en ingewikkelder
  • door te erkennen dat het niemands schuld is
    • schaam je je minder snel
    • hoef je je niet schuldig te voelen
    • heb je een betere relatie met je zorgverlener en dus:
      • werk je meer samen
      • neem je samen beslissingen
      • krijg je ruimte voor verschillende behandelingen tegelijkertijd
      • kun je behandelingen die eerder niet hielpen opnieuw proberen

Stel jezelf eens andere vragen

Stel jezelf eens andere vragen en denk goed na over wat er nog meer bij de pijn komt kijken.

  • Zet het hele verhaal van je klachten, vanaf het begin, op papier, ook:
    • eerdere ervaringen met behandelingen
    • je angsten
    • je wensen
    • je hoop
  • Schrijf op hoe je je voelt over:
    • je persoonlijke lichamelijke ervaringen
    • de psychische gevolgen
    • de sociale gevolgen
    • de beperkingen die je door je pijn hebt
  • Schrijf eens op wat je precies verwacht:
    • van je behandelaar
    • van je omgeving
    • hoe je zelf mee gaat denken
    • hoe je zelf mee gaat helpen

Maak een beleidsplan

Maak een beleidsplan met de hoofdstukindeling van je verhaal. Geef aan wat je wanneer wilt. Wil je eerst naar een psycholoog, of wil je eerst een andere behandeling? Denk mee en neem zelf het besluit.

Dat levert je veel op:

  • inzicht in jezelf
  • eigen regie
  • gezondheidswinst

Neem je beleidsplan mee naar de dokter. Samen kun je bespreken en beslissen welke hulp je nodig hebt.

Tip: maak een pijndagboek

Het artikel Een pijndagboek: Waarom zou je zoveel schrijven of typen, als je toch al pijn hebt? in RSI-Magazine 2017-3, op pagina 12-13, kan je helpen om je klachten goed onder woorden te brengen. En om aan te geven waar die klachten precies zitten.

Maak van jezelf geen slachtoffer

Zie jezelf niet als slachtoffer, want

  • dan kom je niet verder, dan stopt alles
  • je hebt hier echt niet voor gekozen
  • pijn is niet psychisch
  • pijn is niemands schuld en zeker niet jouw schuld

Conclusie: wetenschap tegenover enactivisme

Wetenschap

De manier waarop de wetenschap kijkt naar pijn is totaal anders dan die van het enactivisme. Enactivisme schopt tegen de heilige huisjes van die wetenschap aan.

  1. De wetenschap denkt lineair

De wetenschap wil orde in de chaos scheppen. Als je alles in stukjes knipt, dan worden dingen kleiner en dan kun je er meer mee:

  • verbanden zoeken
  • metingen doen om iets te bewijzen
  • experimenteren

  1. De wetenschap denkt causaal (oorzaak en gevolg)

Bij causaal denken denk je in oorzaak en gevolg. Je ziet waarom iets verbetert of verslechtert.

  1. De wetenschap denkt consistent (dat alles gelijk blijft)

De wetenschap gaat uit van pijn die altijd hetzelfde is. Pijn is niet consistent, het blijft niet steeds hetzelfde. De ene dag heb je meer pijn dan de andere.

  1. De wetenschap denkt dat wij ons brein zijn

Diezelfde wetenschap denkt ook dat wij bestaan uit ons brein en dat je met dat brein alles kunt bereiken als je maar wilt. Je kunt wel iets willen, maar als de omstandigheden niet goed zijn, dan lukt het niet. We zijn meer dan ons brein.

  1. De wetenschap denkt dat pijn nabootsen is

Sommige wetenschappers denken dat pijn een nagebootste stoornis (syndroom van Münchhausen) is. Iemand kan zichzelf beschadigen (bijvoorbeeld met een mes snijden) om aandacht te krijgen. Iemand die dat doet weet wat hij doet, maar doet het niet expres, want hij weet niet waarom.

Nabootsen is zeldzaam, het is geen modeziekte.

Enactivisme

Enactivisme en het biopsychosociale model zijn systeemdenken, een gevolgenmodel. Het tegenovergestelde van lineair denken, want het bekijkt het hele systeem, ook al is het ingewikkeld, zoekt patronen in de chaos, bekijkt hoe alles elkaar beïnvloedt en kijkt naar omstandigheden.

Hoofd, lijf en leven beïnvloeden elkaar voortdurend. Daarom moet je het verband leggen tussen oorzaak en gevolg (causaal verband) van alles wat je meemaakt, voelt en doet. Bijvoorbeeld of en hoe je trauma´s verwerkt, hoe je omgaat met emoties en je gedrag

Lineair denken zoekt bewijzen door wetenschappelijk onderzoek te doen, te meten en cijfers te verzamelen. Systeemdenken baseert zich op verhalen, ervaringen en patronen.

Verbetering door biopsychosociale model

Het biopsychosociale model wordt met de nieuwe gedachten over emoties uitgebreid. Het is niet meer alleen biologisch, psychologisch of sociaal. Je bestaan, hoe je in de wereld staat en hoe je daarover denkt en wat je voelt komen erbij.

Dit aangepaste biopsychosociale model is theoretisch beter onderbouwd en legt individualiteit beter uit. Het geeft ook meer ruimte voor persoonlijke beleving, met emoties, geschiedenis, cultuur en religie.

Nu worden patiënten met een lichamelijk probleem naar een psycholoog gestuurd, als er geen oorzaak voor dat probleem is gevonden. Of ze worden  behandeld door verschillende specialisten na elkaar.

In het nieuwe model is chronische pijn een individueel voortdurend en steeds veranderend proces. Dat is bij iedereen anders.

Meer lezen

Opname

De opname van de themamiddag kun je hier bekijken:

Tekst: Corinne Travail

 

Gerelateerde berichten

Website RSI-vereniging

        De website van de RSI-vereniging heeft verbetering nodig en een nieuwe…

Dit bericht heeft 0 reacties

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Back To Top