Verslag webinar Gezond werken: hoe je zelf controle krijgt over (beginnende) RSI-klachten

In dit webinar over (beginnende) RSI-klachten vertellen een manueel therapeut (Sylvia Karsenbarg) en een werkplekinfluencer (specialist in werkplekaanpassingen, Ernst Jan van Niedek) over wat je kunt doen als je RSI-klachten hebt. Dit webinar is georganiseerd in de Maand van de digitale fitheid 2025.

Uitzending gemist?

Het webinar over (beginnende) RSI-klachten is al geweest op 12 maart 2025, maar als je het hebt gemist kun je het webinar bekijken via YouTube.

Dit webinar is onderdeel van de Maand van de digitale fitheid 2025.

Maand van de digitale fitheid

Ieder jaar is maart de Maand van de digitale fitheid, een actie van RijksAcademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid (RADIO) en Stichting Digitale Fitheid. De eerste keer was in maart 2022. Het thema van 2025 is: Met minder inspanning en meer slagkracht je werk doen.

Wat is digitale fitheid?

Werk bestaat voor veel mensen uit beeldschermwerk: vergaderen, e-mails beantwoorden en stukken schrijven. Het is goed om tussendoor andere taken te doen, zonder computer. Wandel, maak een praatje met collega´s. Ondertussen denk je na over je werk, krijg je ideeën.

Kinderen die op school al veel met beeldschermen werken, ontwikkelen hun fijne motoriek niet goed. Ze gebruiken vooral de wijsvinger en die raakt dan overbelast. We moeten ze daarom al op jonge leeftijd leren hoe ze gezond kunnen werken met beeldschermen.

Wat zijn (beginnende) RSI-klachten?

RSI-klachten beginnen meestal na langdurig of stressvol werk, of juist bij repeterende bewegingen. Als je dat ook nog in een verkeerde houding doet, kan dat de klachten verergeren. Het komt bij heel veel beroepen (of hobby’s) voor, niet alleen bij beeldschermwerkers.

Klachten komen voor op verschillende plekken in je bovenlichaam, maar de oorzaak van de klachten kan op een andere plek zijn dan waar je die klachten voelt. Ga je door, dan kan de doorbloeding van je spieren verslechteren. Jaap Brunnekreef heeft daar onderzoek naar gedaan: Spierdoorbloeding bij patiënten met RSI: Een oorzaak voor RSI?

Soorten klachten

Pijn, vermoeidheid en stijfheid

Pijn, vermoeidheid en stijfheid zijn de eerste signalen dat er niets niet goed is. Is dat na een nachtje slapen niet over, trek dan aan de bel. Je kunt direct zelf een afspraak maken bij een fysiotherapeut, daar heb je geen verwijsbrief voor nodig.

Ga je door als je lichaam de volgende dag niet is hersteld, dan krijg je een vicieuze cirkel, waarin je dag in dag uit pijn hebt. Je lichaam kan het dan niet meer zelf oplossen en de pijn gaat niet meer weg, wordt erger.

Nek- en hoofdpijn

Bij (nek- en) hoofdpijn denk je misschien niet direct aan RSI-klachten. Spanningshoofdpijn, waarbij je een zware band om je hoofd voelt, kan dat wel zijn. Die hoofdpijn ontstaat door een verkrampte houding door stress, als gevolg van langdurig in een verkeerde houding werken en/of veel dezelfde bewegingen achter elkaar doen en/of hoge werkdruk.

De pijn kan uitstralen naar je armen en handen, en in je nek krijg je vaak triggerpoints. Dat zijn spierknopen die als harde bolletjes voelen. Je hebt minder kracht, maar dat merk je niet zo goed als je achter een beeldscherm werkt – wel als je bijvoorbeeld kapper of hovenier bent, of in de zorg werkt.

Beroepsziekten in cijfers 2024

Oorzaken van (beginnende) RSI-klachten

Mogelijke oorzaken van RSI-klachten zijn:

• te lang achter elkaar doorgaan, vergeten dat je al zo lang bezig bent
• steeds dezelfde bewegingen maken (repeterende bewegingen)
• lang in een verkeerde houding zitten en werken
  • met je hoofd voorover gebogen
    • je hoofd is loodzwaar en hoe meer je voorover buigt, hoe zwaarder het wordt, tot wel 13 kg
  • steeds heen en weer kijken van toetsenbord naar scherm, als je niet met 10 vingers blind kunt typen. Dat komt neer op gewichtheffen met je hoofd. Een hoofd weegt gemiddeld 4,5 kg.
  • met opgetrokken schouders
• te weinig beweging
• hoge werkdruk

Wanneer moet je met je klachten naar de dokter?

Hoe weet je wanneer het tijd is om actie te ondernemen en te voorkomen dat je klachten erger worden? Daar zijn beide sprekers heel duidelijk over. Als je merkt dat je klachten na een nacht slapen niet over zijn, trek dan aan de bel!

Maak een afspraak bij de bedrijfsarts, Arboarts of huisarts. De bedrijfsarts of Arboarts kan je werkgever adviseren over werk- of werkplekaanpassingen. Ben je zzp’er? Kijk dan op de webpagina Arbeidsarts voor zzp’ ers van ZZP Nederland.

Ouders let op je kinderen. Krijgen ze klachten, laat ze dan stoppen en schakel hulp in van de huisarts of fysiotherapeut.

Sylvia Karsenbarg (links) en Ernst Jan van Niedek (rechts)

De hersteltijd wordt steeds langer en moeilijker

In het begin ben je weer pijnvrij na een korte of langere pauze, maar als je doorgaat op dezelfde manier komen je klachten snel terug. De tijd om te herstellen wordt steeds langer en moeilijker: van een nachtje slapen, tot een weekend, een vakantie of nog langer.

Blijf je over je grenzen gaan, dan kunnen je klachten op den duur chronisch worden. Stop niet pas als je helemaal niets meer kunt, zelfs geen potje meer kunt openen. Met pijnstillers kun je langer doorgaan, maar dat lost het probleem van overbelasting niet op.

Wat kun je doen tegen (beginnende) RSI-klachten?

Aandachtspunten bij beginnende klachten zijn zelfregie, oefeningen en kwaliteit van leven. Wil je van je klachten afkomen of ze verminderen, dan moet je iets veranderen. We geven je een aantal tips.

Let op je houding

• Kijk eens naar hoe je zit:
  • Zit je uren achter elkaar in dezelfde houding?
    • Wissel regelmatig van houding: na 30 minuten zitten, 3 minuten bewegen (dat is goed voor de doorbloeding van je spieren, je bloedsuikerspiegel en je hele gezondheid)
  • Zit je onderuitgezakt?
  • Zit je voorovergebogen te werken?
  • Is je stoel instelbaar (zithoogte, zitdiepte, rugleuning)?
  • Heeft je stoel armleuningen (op dezelfde hoogte als de rand van je tafel of bureau, zodat je armen daarop rusten en niet op de tafel)?
• Een laptop is niet geschikt om (langdurig) mee op schoot te werken, want dan zit je echt in een verkeerde houding. Zet hem op een standaard, liefst met een apart toetsenbord en muis.
  • Kijk op onze webpagina Smartphone/tablet/laptop voor de juiste werkhouding.
  • Op onze webpagina Inrichting werkplek staan tips en voorbeelden van hulpmiddelen.
• Leer blind te typen, met tien vingers, want
  • dat werkt meer ontspannen, het verdeelt de belasting over je vingers, niet over een paar ervan.
  • dan hoef je niet steeds heen en weer te kijken van toetsenbord naar scherm, dat kan nek- en hoofdpijn voorkomen.
• Gebruik je het numeriek toetsenbord niet of nauwelijks? Gebruik dan een toetsenbord zonder numeriek deel. De muis ligt zo dichter bij je lichaam, dat is beter voor je houding.
• Gebruik je wel graag het numeriek toetsenbord? Koop een los numeriek toetsenbord, dat kun je ook aan de linkerkant zetten, dan ligt de muis aan de rechterkant dichter bij je lichaam. Ook handig als je linkshandig bent. Of om het numerieke toetsenbord afwisselend links of rechts van je gewone toetsenbord te plaatsen.
• Kies de juiste muis. Ze zijn er in soorten en maten, maar welke past het beste bij jou? Op onze webpagina computergebruik/#Muizen kun je er meer over lezen. Met voorbeelden van verschillende soorten muizen.

Pauzeer regelmatig

Neem regelmatig pauzes. Dat kan met pauzesoftware (zoals WorkRave, met het schaapje dat je waarschuwt als het daarvoor tijd is) of door de kookwekker te zetten. Op onze webpagina Pauzesoftware staan voorbeelden van gratis en betaalde software.

Controleer je werkplek

• Voldoet je werkplek aan de Arbonormen voor kantoorwerkplekken?
  • Laat je werkplek controleren door een deskundige en niet zo maar door bijvoorbeeld een verpleegkundige die dat er even bij doet. Die laatste is geen specialist, heeft niet genoeg kennis.
• Wissel geregeld van werkhouding, bijvoorbeeld met een zit-/statafel.
• Een goede bureaustoel heeft wieltjes en een verstelbare zitting (zitdiepte, zithoogte), rugondersteuning en armleggers.
  • Je benen staan in een hoek van 90° met de voeten plat op de grond. Tussen het einde van de zitting en je knie zit een ruimte van een vuist of 3 vingers.
  • De armleggers zijn op tafelbladhoogte, je armen rusten daarop en niet op de tafel of het bureau. Dan beweeg je vanuit de hele arm en trek je je schouders niet op.
• Een krukje (bijvoorbeeld Swopper) kan om af te wisselen, maar is niet geschikt om hele dagen op te zitten en te werken.
• Hulpmiddelen, zoals polssteunen, een muismat, of polssteunen voor het toetsenbord worden vaak aangeprezen om RSI-klachten te voorkomen. Daar kun je juist klachten van krijgen, omdat je dan alleen beweegt vanuit je hand. Dat zijn geen ergonomische hulpmiddelen, maar commerciële.
• Kies een muis die bij je past.

Zorgplicht

Je werkgever heeft zorgplicht voor iedereen die voor het bedrijf werkt. Ook je werkplek thuis valt onder die zorgplicht. Een werkgever mag niet weigeren om voor een goede werkplek(-aanpassing) te zorgen. Dat kan een standaardvoorziening zijn, maar soms is maatwerk nodig.

Uiteindelijk is investeren in jouw werkplek goedkoper, want als je vaak of langdurig ziek wordt, dan kost dat je werkgever veel meer geld. RSI-klachten vallen onder beroepsziekten en als je werkgever zich niet aan de zorgplicht houdt, dan is hij mogelijk aansprakelijk voor schade.

Open spreekuur bedrijfsarts

Sinds 1 juli 2017 zijn de regels van de Arbowet aangepast. Werknemers hebben dan het recht om zelf, zonder tussenkomst van de werkgever, contact te zoeken met de bedrijfsarts. Je werkgever hoeft daar niet langer goedkeuring voor te geven.

Wet- en regelgeving voor mensen met RSI-klachten

Meer wet- en regelgeving die van belang kan zijn voor mensen met RSI-klachten vind je op onze webpagina Wetgeving.

Beweeg, beweeg en blijf bewegen!

Dit zijn onze beweegtips:

• Beweeg tussendoor: haal zelf je koffie of thee, zet de printer niet naast je, zodat je uit je stoel moet om je afdrukken op te halen.
• Doe de oefeningen die Sylvia heeft voorgedaan. Die zie je in de video als die online staat.

1. 1. Mobilisatieoefening van Mulligan, vermindert stijfheid in nek, bovenrug, bovenarmen en schouderbladen. Het is een oefening voor de kleine spieren. Bij fitness train je grote spieren, dan doe je spierversterkende oefeningen.
   2. Houding achter een beeldscherm. Ga rechtop zitten met je schouders omlaag en trek je kin een beetje in. Kan helpen bij spanningshoofdpijn.
   3. Spierversterkende oefening voor bovenrug en schouderbladen. Je schouders staan naar voren, voor de oorlijn (dus voor je oren). Beweeg je schouders naar voren. Eerst zonder dynaband (elastische band), later met. Maak de band vast aan de deurkruk en trek er dan aan. Dat activeert het schouderblad en de spieren en het is goed voor je houding, want je gaat er rechtop van zitten.

• Meer oefeningen staan op onze webpagina Bewegingsvideo’s.
• Ga lunchwandelen of vergader wandelend.
• Bekijk het online webinar Pijn: bevrijd jezelf van pijn en verbeter je gezondheid, door Erik Peper op 7 november 2024. Met uitleg over hoe pijn ontstaat en oefeningen.
• Oefentherapie Mensendieck is bewegen op een rustige manier, vooral om je houding te verbeteren. Je hebt geen verwijzing voor een fysio- of oefentherapeut nodig van je huisarts.

Documentaire Bewegingsangst

Heb je bewegingsangst gekregen door je klachten? Luister naar de documentaire Bewegingsangst van Haile Flapper. Je angst is begrijpelijk, maar vaak niet terecht.

Wissel taken af

De hele dag achter elkaar zitten typen is geen goed idee. Doe andere dingen tussendoor, ruim op en doe af en toe iets anders dan beeldschermwerk. Doe thuis even dat wasje, dat is een goede onderbreking. Daarna ben je weer fris en helder voor de volgende taak.

Samen werkt het

Gezond werken doe je samen, zowel jij als je werkgever. Je werkgever zorgt voor de beste omstandigheden, jij voor hoe je ermee omgaat. Dat laatste is jouw verantwoordelijkheid, die ligt niet bij je werkgever.

• Je kunt een goede, aangepaste werkplek hebben, maar als je die niet of verkeerd gebruikt, blijven je klachten, of ze komen terug.
• Gebruik je meubilair volgens de aanwijzingen en stel de hoogte, rugleuning en zitdiepte van je stoel goed in. Dat kan lastig zijn als je op een flexwerkplek werkt, maar het blijft belangrijk. Aanwijzingen voor de juiste instellingen zouden op iedere flexplek aanwezig moeten zijn.
• Let ook op wat je na werktijd doet. Hang je de hele avond onderuitgezakt te gamen, of voor de tv? Dat kan er ook voor zorgen dat je klachten niet over gaan, of zelfs erger worden.

Vragen van deelnemers

1. Is het verstandig om beginnende klachten bij de werkgever te melden?

Ja, meld je klachten zo snel mogelijk bij de Arbodienst, zeker als je klachten na een nacht slapen niet zijn hersteld. Of ga naar je huisarts, of maak direct een afspraak bij de fysiotherapeut, daar heb je geen verwijzing van je huisarts voor nodig.

2. Hoe ga je om met een werkgever die moeite heeft met het inrichten van een aangepaste werkplek?

Je werkgever is verplicht om voor een goede werkplek te zorgen, om te voorkomen dat je klachten krijgt of houdt. Dat staat in de Arbowet. Schakel een ergonomische adviseur in die je kan ondersteunen in het proces.

3. Wat vindt Ernst Jan van de zwabberkruk?

De zwabberkruk (bijvoorbeeld Swopper) is alleen geschikt voor afwisseling, niet om hele dagen op te zitten en te werken. De kruk heeft geen rugsteun en armsteunen, waardoor je met je armen op tafel, voorover gebogen gaat hangen en werken. Dat is slecht voor je houding.

De kruk is wel flexibel, je kunt er goed op bewegen. Hetzelfde geldt voor de balansbal.

4. Wat is niet te lang blijven doorlopen met klachten, voor je aan de bel trekt?

Trek bij de eerste klachten aan de bel. Dat is nooit te vroeg. Als je niets doet, verergeren je klachten, als je wel maatregelen neemt worden ze beter. Zorg goed voor jezelf!

5. Een toetsenbord met numeriek deel is toch slecht voor je houding?

Ernst Jan: dat hangt van je werk af. Als je veel cijfers moet typen en je kunt dat niet blind doen met 10 vingers, dan kan dat met het numerieke deel van je toetsenbord. Net zoals vroeger veel boekhouders snel en blind cijfers konden invoeren op een telmachine met strook.

Als alternatief kun je een los numeriek toetsenbord kopen, dat je ook aan de linkerkant kun zetten. Het hangt allemaal af het totale plaatje: houding, postuur en wel of niet blind met tien vingers kunnen typen.

6. Komt een werkplekadviseur thuis kijken, wat kost dat en wie betaalt die rekening?

Meestal geeft de werkgever (via Arbodienst, casemanager, arbeidsdeskundige of bedrijfsfysiotherapeut) de opdracht voor een werkplekonderzoek. Dan betaalt de werkgever de rekening.

Volgens de wet valt een thuiswerkplek ook onder de verantwoordelijkheid van de werkgever. Ook die werkplek moet voldoen aan de Arbonormen. Een klein tafeltje in een hoekje in een slaapkamer is geen goede werkplek. Dat voldoet niet aan de normen.

7. Kun je de 3e oefening van Sylvia ook zittend doen?

De spierversterkende oefening voor bovenrug en schouderbladen, met of zonder dynaband, kun je heel goed zittend doen. Maar als je die oefening staande doet, train je ook je core (buikspieren).

8. Wanneer moet je aan de bel trekken bij klachten? Want soms verdwijnen ze ook weer en de zorg is al zo overbelast.

Iedereen heeft het druk, maar als je serieuze klachten hebt, dan moet je daar wel wat mee doen. En misschien moet je een paar weken wachten voor je aan de beurt bent.

Je hebt veel mogelijkheden: huisarts, fysiotherapeut, arbodienst of eigen voorzieningen voor bewegen van het bedrijf waarvoor je werkt. Bekijk filmpjes op YouTube voor beweegoefeningen en het inrichten van je werkplek, de oefeningen van Sylvia en Ernst Jan, die later op zijn website komen te staan.

Tot die tijd kun je de Titanic-oefening doen: met gestrekte armen naar achteren en iets omhoog (top of the world) en je houden aan de adviezen van je pauzesoftware. Bij terugkerende klachten kijk je waar ze vandaan komen en vraag je om een beoordeling van je werkplek.

9. Hoe kunnen we arbodiensten en hun deskundigen motiveren om ook de werkplek mee te nemen als ze die beoordelen op gezond en veilig werken? Moeten zij een advies uitbrengen als die werkplek niet blijkt te voldoen aan de eisen?

Er zijn goede en slechte arbodiensten. Iedereen kan zich werkplekadviseur noemen, zonder goede opleiding over werkplekergonomie. Een goede werkplekadviseur doet aan scholing en bijscholing. Blijf de adviezen die je krijgt toepassen en evalueer elk jaar of je dat nog doet.

Veel arbodiensten zijn vooral bezig met mensen zo snel mogelijk weer aan het werk zetten, een werkplekonderzoek wordt vaak vergeten. Een bedrijfsarts heeft het recht om een werkplek te bekijken, maar de meesten doen dat niet.

Arbeidsdeskundigen moeten beoordelen wat iemand nog wel kan en wat niet. Zij beoordelen in de praktijk meestal alleen maar dossiers, om iemand via re-integratie 2e spoor uit een uitkering (WIA) te houden. Ze kijken niet altijd naar mogelijke oplossingen.

10. Wat vinden jullie van Mensendieck?

Ernst Jan en Sylvia staan daar positief tegenover. Mensendieck is een vorm van oefentherapie, die je leert over je houding en beweging. Als iets zwaar voor jou is, geeft Mensendieck je advies over hoe je het moet doen.

En dan is het nu tijd voor wat beweging!

Tekst: Corinne Travail