Computergebruik

Hoe kun je je computerwerkplek ergonomisch inrichten?

Er zijn heel veel mogelijkheden om computerwerk ergonomischer in te richten. Hier bieden we een overzicht van de belangrijkste soorten ergonomische toetsenborden en muizen. Belangrijk daarbij is dat je uitvindt wat voor jou goed werkt.

Sommige leveranciers bieden de mogelijkheid om hun ergonomische producten uit te proberen en om te ruilen. Verder kun je denken aan spraakherkenning en aan pauzesoftware om je belasting te verminderen.

Wat moet je weten voor je een ergonomisch invoermiddel aanschaft?

Wellnomics heeft op haar webpagina 3 dingen die u minimaal moet weten bij aanschaf van ergonomische invoermiddelen op een rijtje gezet waar je allemaal rekening mee moet houden voor je een ergonomisch toetsenbord of ergonomische muis aanschaft.

Sneltoetsen

Tenslotte bieden we nog handige overzichten van sneltoetsen voor verschillende programma’s en onze eigen cursus sneltoetsgebruik.

Droge, vermoeide ogen

Heb je last van droge, vermoeide ogen? Lees tips op de webpagina Behandeling van vermoeide ogen van Gezondheidsplein hoe je dat voorkomt of verhelpt, met onder andere de 20-20-20-rule.

Artikelen in het RSI-Magazine over hulpmiddelen

• Hulpmiddelen: geholpen door Arbowet en wetenschap, Handvat 2010-4, pagina 22-23

Toetsenborden

Met het voor jou ideale toetsenbord kun je in een neutrale, comfortabele houding werken. Dat hangt af van de vorm van het toetsenbord en hoe je het neerzet. Het toetsenbord moet recht voor je staan, op dezelfde hoogte als je ellebogen. Door de vorm van het toetsenbord moet je in de volgende houding werken:

• ontspannen, met de schouders naar achteren
• met de ellebogen in een hoek van 90°
• met de onderarmen horizontaal en parallel aan de vloer
• met de polsen in een rechte lijn met de onderarm – de buiging naar boven, beneden, links of rechts moet minimaal zijn.

Wat is er mis met het gewone toetsenbord?

Sommige omstandigheden verhogen het risico op het ontstaan van RSI-klachten. Ze worden vaak genoemd in wetenschappelijke publicaties, zoals bijvoorbeeld op de (Engelstalige) website van Cornell University Ergonomics Web.

R-Go Tools

In de blog Achter de knoppen: ergonomie en toetsenborden legt R-Go Tools uit wat de nadelen zijn van een gewoon toetsenbord en welke alternatieven er zijn.

Dit zijn voorbeelden van factoren die het risico op RSI-klachten verhogen:

Pronatie

Door de vorm en de lay-out van het gewone toetsenbord moet je je handen in een vlakke positie houden, met de handpalmen naar beneden gedraaid. Die draaiing heet pronatie. Door de draaiing worden de spieren van de onderarm voortdurend en steeds in dezelfde stand belast.

Ulnair deviatie (naar opzij gebogen polsen)

Door de plaats waar de toetsen zitten op een gewoon toetsenbord, moet je je handen naar buiten draaien om ze te gebruiken. Daardoor ontstaan spanningen in de onderarmspieren.

Dorsaalflexie

Als je de toetsen van een gewoon toetsenbord wilt gebruiken, dan moet je je handen een beetje achterover buigen. Dat belast de spieren die de pols moeten optillen.

Die houding verhoogt de druk in de carpale tunnel, waar alle bloedvaten en zenuwen van de pols naar de hand doorheen gaan. Zo kan CTS (carpaletunnelsyndroom) ontstaan, een vaak voorkomende vorm van (specifieke) RSI.

De eerste toetsenborden hadden vaak ook nog uitklapbare pootjes aan de achterkant, waarmee je de achterkant van het toetsenbord omhoog kon zetten. Dan moet de pols nog meer achterover buigen – dat is nog slechter. In die tijd wisten we niet beter, RSI was nog niet bekend.

Qwerty-toetsenbord

In Nederland (en veel andere landen) gebruiken we een toetsenbord met qwerty-indeling. In het woord qwerty zitten de eerste zes letters van de bovenste rij toetsen met letters (links boven, onder de cijfertoetsen).

Waarom niet gewoon, van a tot z? De allereerste mechanische typemachines werkten met letters op hamertjes die – met een inktlint er tussen – letters op het papier drukten. Bij een indeling van a tot z liggen sommige veelgebruikte letters vlak naast elkaar.

Als je te snel typt, dan vliegen de hamertjes tegen elkaar aan en blijven dan vastzitten. Bij de qwerty-indeling is die kans niet zo groot.

Iedereen was gewend aan de qwerty-indeling van de typemachine en daarom werd die indeling voor toetsenborden van computers overgenomen.

Qwerty heeft een nadeel. Het verdeelt de toetsen niet optimaal over de handen. Ringvinger en pink zijn minder sterk en kunnen overbelast raken.

Alternatieven voor het traditionele toetsenbord

De alternatieve toetsenborden in het overzicht proberen een oplossing te bieden voor één of meer van deze factoren. De toetsenborden zijn onderverdeeld in een aantal categorieën. In de toelichting bij de categorie staan de belangrijkste kenmerken ervan.

Als je klikt op een categorie toetsenborden, kom je bij een overzicht van verschillende toetsenborden uit die categorie.

Compacte toetsenborden met een numeriek deel zijn breder, waardoor de muis verder van je lichaam ligt en dat is een minpunt. De nieuwste modellen hebben vaak geen numeriek deel of het is los verkrijgbaar. Een los deel kun je ook aan de linkerkant plaatsen.

R-Go Tools

Wil je weten wat de voor- en nadelen van een compact toetsenbord zijn? Lees het in de blog Het compacte toetsenbord: nèt iets anders van R-Go Tools.

Een numeriek toetsenbord heeft alleen toetsen met cijfers en symbolen. Je kunt het links of rechts van je compacte toetsenbord plaatsen.

Gesplitste toetsenborden die verstelbaar zijn (adjustable split), kunnen langs de horizontale en/of verticale as in hoogte en/of hoek worden ingesteld. Je kunt het in de stand zetten die voor jou het beste is.

R-Go Tools

Wil je meer weten over gesplitste toetsenborden? R-Go Tools heeft informatie daarover verzameld in hun blog Gesplitste toetsenborden: Gezond en flexibel.

Gesplitste toetsenborden vast (fixed split) hebben een niet verstelbare deling van de toetsenbordhelften in het horizontale vlak. Over het algemeen zijn ze goedkoper dan andere typen gespleten toetsenborden. Het ergonomische effect van deze toetsenborden is minimaal.

Verticaal gesplitste (vertical split) toetsenborden delen het toetsenbord op in twee verticale delen die omhoog staan. Als je erop wilt typen dan plaats je je handen in de “handenschudpositie”.

Toetsenborden met akkoorden (chording toetsenborden) zijn kleiner en hebben minder toetsen – meestal één vinger of duim per toets. Je typt niet iedere letter apart, maar tegelijkertijd een aantal toetsen om een karakter te typen, net als een akkoord op een piano. Met 5 toetsen kun je 31 combinaties maken.

Toetsenborden met groepstoetsen (Cherry toetsenborden) hebben groepen met toetsen. Sommige toetsen zitten op een andere plek en bedien je met je duim. Je kunt zelf toetsen verwisselen. Je moet er wel even aan wennen, maar je kunt een training volgen. De Cherry mechanische toetsen zijn lichter te bedienen.

Speciale toetsenborden kun je helemaal zelf programmeren, ook voor bijvoorbeeld één hand. Of ze zijn speciaal door een andere eigenschap, bijvoorbeeld voor linkshandigen.

De Dvorak layout is bedacht door professor August Dvorak in 1936. Veel gebruikte toetsen zitten onder de vingers in de uitgangspositie en dat werkt efficiënter. De sterkste vingers doen het meeste werk.

Virtuele toetsenborden zijn geen echte toetsenborden, maar het is software die de layout van een toetsenbord op het scherm projecteert. Op je scherm kun je met een muis, pedalen, of headtrackers de toetsen bedienen.

R-Go Tools

Welk ergonomisch toetsenbord is het beste? Lees de tips in de whitepaper Wat is het beste ergonomische toetsenbord? van R-Go Tools.

Muizen

Evenals bij toetsenborden zijn plaatsing en vorm van een muis of ander aanwijsapparaat belangrijk voor een comfortabele en neutrale werkpositie.

Je kunt zelf het risico op klachten verminderen door aandacht te geven aan onderstaande punten. De termen pronatie, ulnair deviatie, radiale deviatie en dorsaal flexie worden uitgelegd bij Wat is er mis bij de standaardmuis?

• Plaats de muis niet te hoog, te laag of te ver weg, maar zo dicht mogelijk bij je lichaam om belasting van je pols, elleboog en schouder te minimaliseren. Een compact toetsenbord helpt om de muis dichterbij het lichaam te leggen, maar pas op dat dit het probleem van ulnair deviatie bij het typen niet vergroot.
• Hoe houd je de muis vast (grip, kracht)? Probeer de muis zo losjes mogelijk vast te houden om overbelasting te voorkomen.
• Let bij polsbewegingen op ulnaire en radiale deviaties. Probeer de onderarm, pols en hand als één geheel te bewegen. Zorg voor een voldoende lange kabel voor maximale bewegingsvrijheid. Draadloos kan ook, maar het gewicht van de batterijen maken draadloze muizen wel veel zwaarder.
• Veel mensen laten de klikvinger boven de muisknoppen zweven. Daarmee belast je die vinger continu – laat hem daarom rustig op de muisknop rusten.
• Centrale muizen plaats je voor je toetsenbord. Je gebruikt je vingertoppen voor de bediening, niet je schouders of onderarmen. Je kunt links- en rechtshandig muizen afwisselen.
• Voor wie het numerieke deel van het toetsenbord nooit gebruikt zijn er toetsenborden zonder dit deel (compacte toetsenborden) of losse numerieke toetsenborden. De muis ligt dan dichter bij je lichaam en dat is beter.

Sneltoetsen

In plaats van de muis kun je sneltoetsen gebruiken, dat werkt sneller en comfortabeler. Sneltoetsen zijn toetscombinaties om bepaalde muisfuncties uit te voeren, bijvoorbeeld Ctrl + C is geselecteerde tekst kopiëren. Je vindt overzichten op onze webpagina Sneltoetsen voor Word, Apple en LibreOffice/OpenOffice en een beschrijving waarmee je ze stap-voor-stap kunt leren.

Er zijn ook sneltoetsen voor Excel en Facebook.

Wat is er mis met de standaardmuis?

In wetenschappelijke publicaties worden factoren die het risico op het ontstaan van RSI-klachten verhogen, veelvuldig genoemd, bijvoorbeeld in deze. We leggen de factoren hierna uit.

Pronatie

Als je een standaardmuis gebruikt moet je je onderarm draaien om je hand met de handpalm naar beneden gedraaid op de muis te leggen. Dat belast je onderarmspieren continu.

Ulnair- en radiale deviatie

Om de muis te bewegen moet je draaibewegingen maken vanuit je pols en dat belast je onderarmspieren.

Dorsaal flexie

Wil je je hand goed op de muis leggen, dan moet je hem vanuit je pols een beetje optillen. Je pols maakt dan een hoek met je onderarm. Je belast de spieren die je pols opheffen continu en het verhoogt de druk in de carpale tunnel, een ruimte in je pols waar bloedvaten en zenuwen doorheen lopen. Daar kun je het carpaletunnelsyndroom van krijgen.

De aangepaste of alternatieve muizen in dit overzicht proberen een oplossing te bieden voor één of meer van deze factoren.

Hoe kies je de juiste muis?

Welke soort muis past het best bij jouw situatie en jouw wensen? Er zijn zo veel soorten, dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Voor het kiezen van de voor jou meest geschikte muis zijn de lengte- en breedtemaat van je hand belangrijk.

Backshop

De Backshop heeft de Ergowijzer (pdf) gemaakt met tips voor beeldschermwerk. Op hun webpagina Ergonomische muis – Voorkom klachten zie je welke soort muis bij welke klachten past.

Bakker Elkhuizen

Bakker Elkhuizen (website of pdf-bestand) heeft tips voor de keuze van de juiste muis op een rij gezet en een overzicht gemaakt.

ErgoDirect

Op de webpagina van ErgoDirect staat informatie over muisgebruik met een schema om de juiste soort te kiezen.

R-Go Tools

R-Go Tools heeft een whitepaper over de beste ergonomische muis.

Overzicht verschillende soorten muizen

In onderstaand overzicht zie je een tiental soorten ergonomische muizen met een toelichting. Als je op de categorie klikt, kom je bij een overzicht van muizen die in die categorie vallen.

De ergonomisch gevormde muis heeft een aangepaste vorm, waardoor je minder snel klachten krijgt.

Bij een verticale muis is het belangrijk dat je binnen de breedte van je schouders werkt. Daarvoor heb je een toetsenbord zonder numeriek deel nodig. Werk zo weinig mogelijk vanuit de pols en ondersteun je onderarm in een hoek van 90°.

Niet alle verticale muizen zijn geschikt voor linkshandigen. Op deze webpagina van Ergo2Go vind je meer informatie over verticale muizen en waar je op moet letten bij de aanschaf ervan.

Voor kinderen zijn er speciale kleine of ergonomische muizen, trackballs en touchpads.

De rollermuis (ook wel rollerbar of centrale muis) zit voor het toetsenbord. Je kunt de knoppen met beide handen afwisselend gebruiken. De klikknoppen zijn geprogrammeerd, of kun je zelf programmeren.

Backshop

De Backshop heeft een blog geschreven over de centrale muis: Hét alternatief voor de traditionele computermuis. Daarin zetten ze op een rij wat de voordelen van een centrale muis zijn en geven ze ook informatie over de verschillende soorten. Tot eind 2019 kun je de centrale muis met 15% korting bestellen.

R-Go Tools

Wat zijn de voor- en nadelen van een centrale muis? Lees het in de blog De centrale muis, handig of niet? van R-Go Tools.

De penmuis is een soort verticale muis met bijbehorende muismat of touchscreen.

Bij een touchpad voer je de muisfuncties uit met je vingertoppen. Een touchpad is een centrale muis, net als de rollermuis.

Wat zijn de voor- en nadelen van een centrale muis? Lees het in de blog De centrale muis, handig of niet? van R-Go Tools.

De trackball is een omgekeerde muis: je beweegt de cursor door aan de bal te draaien. Je hebt voor een trackball geen bewegingsruimte nodig – hij blijft altijd op zijn plaats liggen.

Een pedaalmuis vervangt het klikken van de gewone muis. Sommige pedaalmuizen hebben meer knoppen met verschillende (soms programmeerbare) functies

De mondmuis kan alle gewone muisfuncties vervangen. Door je lippen te bewegen, op te tillen, of te blazen of zuigen beweeg je de cursor en voer je klik- en andere functies uit.

Met een oog- of hoofdmuis (eye- of headtracker) bestuur je de cursor met oog- of hoofdbewegingen.

Een virtuele muis is software waarmee je het toetsenbord op je scherm ziet. Dat maakt het gebruik van een gewone muis (gedeeltelijk) overbodig.

Linkshandigen

Welke toetsenborden en muizen zijn geschikt als je linkshandig bent? Onder andere compacte toetsenborden zonder numeriek deel zijn geschikt. Je kunt een los numeriek deel kopen en dat links naast je toetsenbord zetten.

In ons RSI-Magazine 2016-3, pagina 20-21, staat het artikel RSI en linkshandigheid.

Toetsenborden

De Backshop heeft een overzicht van toetsenborden voor linkshandigen.

Er zijn toetsenborden die gemaakt zijn voor linkshandigen:

• Bat Personal Keyboard;
• ErgoTight Pro;
• Evoluent linkshandig (heeft het numerieke deel aan de linkerkant);
• Maltron.

Muizen

Welke muizen zijn geschikt voor linkshandigen? Er zijn verschillende ergonomische of verticale muizen die ook een linkshandige versie hebben, maar er zijn ook andere soorten, zoals:

• Evoluent-serie (Overzicht Ergo2Go);
• Handshoemuis;
• Logitech Trackman Marble USB;
• Penmuizen;
• Rollermuizen;
• Touchpads en touchscreens;
• Trackballs.

Spraakherkenning

Wat is spraakherkenning?

Met spraakherkenningssoftware kun je de computer bedienen met je stem en tekst dicteren. De gesproken tekst verschijnt op je beeldscherm, waarna je met spraakopdrachten de tekst kunt bewerken. Je hoeft niet meer te typen. De meest bekende spraakherkenningssoftware is Dragon van Nuance.

Lange inwerkperiode

Je hebt een lange inwerkperiode nodig om er goed mee te leren werken, afhankelijk van hoe duidelijk je spreekt en je tongval. Het programma moet jouw stem leren kennen en jij moet leren hoe je de juiste opdrachten geeft. Je kunt daarvoor een cursus volgen, maar er zijn ook werkboeken en e-books.

Welke soorten softwarepakketten zijn er?

Dragon heeft verschillende pakketten: voor thuis, kleine en grote bedrijven, van eenvoudig tot uitgebreid.

Speciale pakketten en andere talen

Nuance

Dragon (Nuance) heeft speciale pakketten voor juridisch en medisch en ook voor verschillende andere talen; Engels, Frans, Duits, Italiaans en Spaans. En er is een versie voor de Mac.

Philips

Philips werkt met coderingssleutels en is daardoor goed beveiligd. Het wordt in veel sectoren gebruikt.

Onderweg opnemen met dicteerapparaat

Voor onderweg zijn er dicteerapparaten die je kunt koppelen aan spraakherkenning. De tekst kun je later kopiëren naar bijvoorbeeld Outlook of Word. Ook voor dicteerapparaten zijn aanvullingen beschikbaar voor medici en juristen, en ze hebben de standaardtalen Nederlands, Engels, Duits, Frans, Italiaans en Spaans.

Voicerecorder

Dicteren via een app op een smartphone is vaak niet veilig, maar een voicerecorder waarmee je ook kunt telefoneren, internetten, fotograferen en dicteren is een goed alternatief.

Meer informatie

Meer informatie: AVT, Backshop en Cedere.

Cedere

Cedere is gespecialiseerd in spraakherkenning en heeft veel extra producten, zoals werkboeken, uitwerksets, dicteersets, medische muizen, toetsenborden en stoelen, headsets, microfoons en meer. Het bedrijf geeft ook trainingen om optimaal met de software te leren omgaan.

Tip

Bekijk de 10 tips om Dragon te optimaliseren van Cedere om zoveel mogelijk profijt van je spraakherkenning te hebben.

Den Draak Spraakherkenning

Den Draak Spraakherkenning geeft cursussen om te leren omgaan met Dragon via de Spraakherkenningsacademie.

Artikelen in het RSI-Magazine over spraakherkenning

• Ik ben van mijn RSI-klachten afgeklommen, RSI-Magazine 2018-2, pagina 5
• Een kennismaking met onze nieuwe penningmeester, RSI-Magazine 2016-1, pagina 4
• Mijn zoektocht kan anderen misschien tijd besparen, RSI-Magazine 2015-2, pagina 16-17
• Workshop Spraakherkenning nu! (productdemonstratie), RSI-Magazine 2015-1, pagina 5
• Nieuwe blog over RSI-revalidatietherapie, afl. 1: Eindelijk beginnen, RSI-Magazine 2013-2, pagina 6-7
• Spraakherkenning App, Handvat 2012-1, pagina 25
• Game-industrie focust op spraakherkenning, Handvat 2011-3, pagina 22
• Mart Janssen: “Jongleren hielp mij bij mijn weg naar herstel, Handvat 2011-2, pagina 6-7
• Mijn ervaring met spraakherkenning, Handvat 2010-4, pagina 10-11

Pauzesoftware

Wat is pauzesoftware?

Pauzesoftware is programmatuur die je waarschuwt als je te lang achter elkaar of te intensief aan het werk bent. Bij sommige programma´s kun je de waarschuwingen negeren of de pauze uitstellen. Pauze even uitstellen om iets af te maken is niet erg, maar blijven negeren is niet goed voor je lichaam.

Bij de meeste programma´s kun je pauzes uitstellen of negeren, maar er zijn ook programma´s waarin de pauzes dwingend zijn en dan kun je ze niet negeren. Vaak kun je het naar je eigen behoeften instellen. Er zijn programma´s die oefeningen laten zien die je kunt doen in de pauze.

Pauzesoftware en/of adviezen voor gezond gedrag

De nieuwste soorten pauzesoftware bieden meer aan dan alleen waarschuwingen dat het tijd is voor een onderbreking. Ze hebben extra´s, zoals oefeningen of adviezen over houding en gedrag. Bijvoorbeeld:

• WORK & MOVE PitStops of RSI Guard geven adviezen om je gezond gedrag aan te leren;
• R-Go Break software gebruik je in combinatie met de R-Go HE Mouse Break. Deze verticale muis heeft lampjes in drie kleuren die een signaal afgeven over je gedrag.

Gedrag

Hoe werk je zelf achter de computer? Ga je het liefst achter elkaar door, zonder pauzes? Vergeet je de tijd, of moet het werk af? Het is belangrijk dat je af en toe pauze neemt of je werkzaamheden afwisselt. Word je bewust van je eigen computergedrag en verander je (slechte) gewoonten.

Pauzeren is geen tijdverlies

Pauzesoftware kan je daarbij helpen. Pauzeren hoeft geen tijdverlies te betekenen. Je kunt in de pauze bijvoorbeeld een andere taak uitvoeren die je niet op de computer doet.

Na een (uitgebreide) pauze ben je weer fris om verder te gaan – je hoofd is weer helder. Daardoor blijf je geconcentreerd en kun je blijven presteren. Ga voor een langere pauze even een blokje om of laat de hond uit.

Blind typen en sneltoetsen

Met blind typen en het gebruik van sneltoetsen werk je efficiënter, zodat je geen tijd verliest. Het is een gezondere manier van werken, waarbij je tijd overhoudt voor pauzeren. Je krijgt je werk dan binnen dezelfde tijd af.

Welke pauzesoftware is het beste?

Welk programma is het meest geschikt? Dat hangt af van jouw persoonlijke eigenschappen en situatie. Er zijn gratis pakketten en er zijn pakketten met meer mogelijkheden waar je voor moet betalen. Veel betaalde pakketten hebben een gratis proefversie.

Probeer een aantal pakketten voor je een definitieve keuze maakt of een pakket koopt. Dwingende pauzesoftware kan vervelend zijn als het steeds op ongelegen momenten je werkzaamheden onderbreekt. Kies dan voor instelbare software. Instelbaar wil zeggen dat je het programma kunt aanpassen aan je eigen behoeften, zoals pauzeduur, tussentijd, lange en korte pauzes en dergelijke.