Zelfzorg bij chronische rouw

Zelfzorg bij chronische rouw heb je nodig om uit het dal te klimmen, weer zin in je leven te krijgen en uiteindelijk weer een zinvol leven te hebben. Of die chronische rouw nu komt door RSI-klachten, chronische pijn of iets anders. Maar wat is zelfzorg precies?

Themaweek chronisch ziek en zelfbeeld

Eind juni dit jaar (2025) heb ik meegedaan aan de themaweek Chronisch ziek en zelfbeeld van Yvonne Lankhaar. Ze is psychologe en ervaringsdeskundige. Ze heeft jarenlang een rubriek gehad in ons RSI-Magazine: De wandelende psycholoog, in de periode 2018-2021.

In deze themaweek zijn we dieper ingegaan op de volgende onderwerpen:

• rouw (bij levend verlies): zie blog Levend verlies door een (chronische) aandoening
• zelfzorg
• zelfliefde
• zingeving

Passende muziek

• luister naar Ik hou van mij via Spotify
• luister naar Ik hou van mij via YouTube
• tekst Ik hou van mij

1. Wat is zelfzorg?

Zelfzorg begint letterlijk met beter voor jezelf zorgen. Dat is meer dan een warm bad. Het is rekening houden met jezelf, voor jezelf opkomen. Nee zeggen als iets niet kan, ook al voel je je dan schuldig.

Je zelfbeeld

Je zelfbeeld heeft invloed op hoe je voor jezelf zorgt. Als je een negatief beeld hebt van jezelf, dan is zelfzorg een strijd. Want, als jij jezelf waardeloos voelt, omdat je niet meer bent wie je was, vind je jezelf geen zorg waard. Dan zul je daar weinig aandacht aan besteden.

Voorbeelden van gedachten waarbij je voelt dat je tekort schiet:

• wat zullen anderen van mij denken?
• ik ben een mislukkeling
• ik ben een last voor anderen
• ik doe ook nooit iets goed
• ik ben niet goed genoeg
• ik ben zo dom, onhandig, slap
• ik stel anderen teleur
• ik stel me vast aan
• ik verpest alles
• anderen kunnen dit veel beter
• niemand begrijpt me
• ik kan toch nooit veranderen
• het heeft allemaal geen zin

Dit zijn ingesleten denkpatronen die je belemmeren om verder te komen. Het is lastig en ingewikkeld om dat patroon te doorbreken. Waarom ben je niet liever voor jezelf en zet je de knop niet om? Achteraf weet je wel wat je had moeten zeggen, maar dan is het te laat.

Schuldgevoel en schaamte

Schuldgevoel en schaamte spelen een grote rol. Je schaamt je voor hoe je bent geworden, dat was geen keuze. Je had het je allemaal anders voorgesteld en daar had je je leven op ingericht. Wat zullen anderen nu wel niet van jou denken?

Bovendien, als je maar hard genoeg je best doet, dan kun je alles oplossen en bereiken. Daarom ga je nog een stapje harder je best doen. De wereld, het leven is toch maakbaar? Nou nee, zo eenvoudig is het niet.

Onze redactiemedewerker Magda heeft een leuke, herkenbare blog over haar schaamte geschreven: Verhaal van de maand september: Fatsoen.

Schuldgevoel is slecht voor je zelfbeeld

Schuldgevoel en schaamte zijn niet goed voor je zelfbeeld. Je hebt zelfzorg nodig om een beter beeld van jezelf te krijgen. Zodat je verder kunt en weer een zinvol leven krijgt. Iedereen is het waard, heeft daar recht op. Waarom zou jij dat niet waard zijn?

Schuldgevoel heeft een functie

We doen wat anderen van ons verwachten uit schuldgevoel, ook al is dat niet goed voor onszelf. Schuldgevoel voelt niet lekker, je wilt geen dingen voelen die niet fijn zijn. Schuldgevoel remt je om voor jezelf te zorgen.

Als je weer eens iets op het laatste moment moet afzeggen omdat het niet goed met je gaat, dan voel je je daarover schuldig. Wat zullen anderen over jou denken? Dan doe je toch maar weer mee uit schuldgevoel. Dat gaat natuurlijk niet goed – je hebt tenslotte die aandoening.

Waarom voel je zoveel schuld en schaamte?

Er zijn redenen om niet voor jezelf te kiezen, uit schuldgevoel en schaamte.

• Jouw keuze gaat ten koste van een ander en je wilt die ander niet kwetsen of verliezen.
• Grenzen stellen kost heel veel energie, daarom doe je het soms niet.

Stel je wel grenzen, dan krijg je er uiteindelijk meer energie van, die je kunt gebruiken voor andere dingen. Of je bouwt reserve-energie op. Grenzen aangeven blijft moeilijk, het is niet zwart-wit. De ene keer lukt het wel, de andere keer niet.

Schuldgevoel doorbreken, verwerken

Daarom is het goed als je dat schuldgevoel kunt doorbreken. Laat het er zijn, laat het binnenkomen en accepteer het. Het mag er zijn, maar het moet niet blijven. Alleen dan komt er een opening voor zelfzorg. Met respect voor jouw grenzen, voor jouw keuzes.

Hoe is jouw schuldgevoel?

Schaamte en schuldgevoel kunnen jouw zelfzorg tegenhouden. Speelt schuldgevoel bij jou ook een rol? En hoe groot is die rol dan?

2. Zelfzorg vraagt om een goed zelfbeeld

Voor een goed zelfbeeld heb je zelfzorg nodig. Hoe zorg je voor jezelf? Door daar de tijd voor te nemen. Aandacht aan jezelf te besteden, of iets te doen waar je blij van wordt. Neem bijvoorbeeld uitgebreid de tijd om te genieten van een lekkere kop koffie of thee.

Voor jezelf zorgen is vooral voor jezelf kiezen. Daar moet je wel zelf iets voor doen. Niet alleen dingen doen of laten, maar ook je houding veranderen. Een aantal voorbeelden.

• Patronen doorbreken:
  • je grenzen aangeven;
  • niet altijd sterk willen zijn;
  • niet altijd maar doorgaan;
  • niet bang zijn om anderen te kwetsen als je een keer voor jezelf opkomt.
• Geniet af en toe van een uitje, iets leuks of lekkers. Ook al heb je een aandoening en kun je niet meer alles doen, jij hebt ook recht op leuke dingen. Dat maakt het leven de moeite waard.
• Durf te rouwen om je levende verlies:
  • je mag het voelen;
  • je mag het laten binnenkomen;
  • en dat gevoel mag schuren, ongemakkelijk zijn, want dat is het ook. Het is niet niks wat jou is overkomen, je hebt je daar niet op kunnen voorbereiden.
• Niet meer zo hard zijn voor jezelf. Leg de lat maar wat minder hoog. Een tien is uitstekend, maar een zeven is ook ruim voldoende en dat kost minder energie.
• Wees trots op jezelf, met al je gebreken. Of juist ondanks al je gebreken, omdat je het onder moeilijke omstandigheden toch redt.
• Geef je leven opnieuw zin, op een manier die bij je past en die nog wel mogelijk is.

Zelfzorg is meer dan een warm bad

Zelfzorg is meer dan een warm bad. Het is naar binnen kijken bij jezelf en niet denken wat een ander van jou vindt. Neem de beslissing om iets te doen (of niet), omdat je het zelf wilt. Wees eerlijk naar jezelf: wat wil jij, waar heb jij nu behoefte aan?

Ook als je nog zoveel moet, meestal vooral van jezelf. Want vaak legt niemand je dat op. Misschien ben je mantelzorger, of heb je kinderen met een rugzakje. Die verdienen ook aandacht, maar niet ten koste van jou. Als het met jou goed gaat, ben jij een betere mantelzorger, of een leukere moeder.

Voor jezelf zorgen doe je vaak pas als je lichaam alarmsignalen afgeeft. Dan is het eigenlijk al te laat. Het is dan moeilijker om te herstellen en het duurt langer. Geef jezelf af en toe de ruimte om tot jezelf te komen, iets te doen waar jij energie van krijgt.

Schuldgevoel blokkeert zelfzorg

Schuldgevoel is hardnekkig en het blokkeert zelfzorg. Het komt steeds terug zolang je er niets aan doet. Je schuldig voelen als je voor jezelf kiest, mag. Je mag het toelaten, hoeft het niet uit de weg te gaan. Je moet het verdragen. Wees maar eens lief voor jezelf.

Je schuldig voelen is een kortdurende emotie, van ongeveer 90 seconden. Het voelt wel veel langer, door allerlei gedachten. Gedachten over dat je weer tekortschiet en denkt: hoe zou die ander reageren? Met schuldgevoel bescherm je jezelf tegen het maken van de keuze voor jezelf.

Waarom ben je zo bang voor dat schuldgevoel? Ga er maar naartoe, kijk het aan. Wat wil het je zeggen? Zet je masker af en maak het bespreekbaar. Vertel aan degene tegenover wie je je schuldig voelt wat je precies voelt.

Boek over zelfzorg

Inger Strietman heeft het boek Gezond egoïsme: Kiezen voor jezelf in een wereld die continu om aandacht vraagt geschreven. Zij leert je voor jezelf op te komen in een wereld die voortdurend iets van je vraagt. Voor jezelf te kiezen en grenzen te stellen – en de verantwoordelijkheid te nemen voor je keuzes.

 

3. Gezond egoïsme

Zonder positief zelfbeeld is en blijft zelfzorg een strijd. Om dat te bereiken heb je gezond egoïsme nodig. Gezond egoïsme is een manier van leven waarbij je jezelf op nummer 1 zet. Je neemt je eigen verlangens en behoeften serieus en laat die voorgaan. Ook als dat ten koste van een ander gaat.

Van jezelf de ruimte geven om lichamelijk en geestelijk op adem te komen, wordt je gelukkiger. Je bent daarna leuker voor je omgeving en krijgt een beter beeld van jezelf. Je hebt meer veerkracht, kunt beter mee bewegen met alles wat er om je heen gebeurt.

Allemaal redenen om jezelf die ruimte te geven en wat jij nodig hebt voor te laten gaan. Jij verdient meer dan alleen maar je aandoening met alle gevolgen die dat heeft. Net als iedereen af en toe iets leuks, want daar knap je van op.

Voorwaarden voor zelfzorg

Wat zijn de voorwaarden voor goede zelfzorg? Allereerst moet je goed voelen wat je nodig hebt. Daarvoor moet je jezelf kennen en weten wat dat is. Zodra je dat weet ga je tijd vrij maken en plannen. Je geeft je grenzen aan (en houdt je daar aan) en doet wat goed is voor jou.

Voor jezelf zorgen is niet makkelijk

Soms heb je in je opvoeding niet geleerd om voor jezelf te zorgen of voor jezelf op te komen. Het is moeilijk om te doen, want je bent bang voor een afwijzing, voor kwetsende dingen.

Nog ingewikkelder is het om een ander te vragen iets voor jou te doen, terwijl jij iets leuks gaat doen. Je hebt al alle dagen pijn en problemen door je aandoening, je kunt vaak niet meedoen. Waarom zou jij nooit iets leuks mogen doen?

Door toch ruimte voor iets leuks voor jezelf te vragen, toon je respect voor jezelf. Het is duidelijk voor iedereen als je daar eerlijk over bent. Anderen kunnen dat gedrag overnemen. Een goed voorbeeld voor je kinderen.

Gevolgen van het negeren van zelfzorg

Door niet voor jezelf te zorgen, kun je in een burn-out terecht komen. Je hebt niet bewust voor die burn-out gekozen, maar het is een gevolg van je eigen handelen. Je lichaam of geest protesteert om je te laten weten dat het anders moet.

Wat heb je jezelf aangedaan? Kijk eens in de spiegel.

4. Tijd voor verandering!

Nu je weet hoe schuldgevoel werkt en hoe belangrijk zelfzorg is, kun je aan de slag. Het zal niet in één keer goed gaan, maar dat hoeft ook niet. Bij anderen gaat dat ook niet zo, die hebben ook wel eens een teleurstelling of afwijzing.

Pak na een teleurstelling de draad weer op en probeer het nog een keer. En nog een keer als het weer misgaat, net zolang tot het goed gaat. Verander stap voor stap dingen, dat is te overzien en haalbaar. Oefening baart kunst, hoe vaker je het doet, hoe beter het gaat.

Wat levert verandering op?

Bedenk eens hoe je leven eruit ziet als:

• je niet langer over je eigen grenzen blijft gaan om conflicten te vermijden, maar jezelf serieus neemt?
• je milder bent voor jezelf, ook op dagen dat het niet zo goed gaat en je te weinig doet?
• je niet pas voor jezelf zorgt als het helemaal mis is, maar al veel eerder, elke dag?
• je jezelf net zo belangrijk maakt als de mensen om je heen, zonder schuldgevoel en schaamte?
• je durft te vertrouwen op je eigen tempo, zelfs als anderen vinden dat het sneller moet?

Chronische klachten hebben invloed op je omgeving, niet alleen op jou. Dat kun je niet voorkomen. Anderen kunnen zich ook schuldig voelen als ze niet genoeg kunnen helpen bij hun ouders, kinderen, school enz. Zij moeten daar net zo goed grenzen in stellen en dat vinden zij – net zoals jij – moeilijk.

Durf jij nu te kiezen voor jezelf, wat de gevolgen voor een ander ook zijn? Die keuze mag, iedereen mag zijn eigen grenzen stellen. Jouw keuze hoeft niet ten koste te gaan van jezelf. Dat is gezond egoïsme, dat is de kern. Jij mag kiezen voor jezelf en voor het leven dat jij wilt leiden.

Gevolgen van jouw keuzes

De keuzes die je maakt kunnen vervelende gevolgen hebben. Die zul je moeten aanvaarden als je voor jezelf wilt kiezen. Stel jezelf vragen, bijvoorbeeld:

• durf jij voor jezelf te kiezen?
  • wil jij ruzie met je partner accepteren om te kunnen doen wat jij nodig hebt?
  • wil jij een vriendschap verliezen als die ander je grenzen niet wil respecteren?
  • wil jij je perfectionisme loslaten om vooruit te komen?
  • wil jij de emoties van anderen verdragen als ze moeite hebben met jouw ziek zijn?
  • wil jij over je eigen angst heenstappen?

Het zijn allemaal keuzes die je eigenlijk niet wilt maken. En toch is het nodig. Om weer eigenwaarde te krijgen en zelfrespect.

Begeleiding om voor jezelf te leren zorgen

Door een (chronische) aandoening of pijn kun je (soms altijd) lichamelijke klachten hebben, die je leven beperken. Daarnaast kun je nog meer kwijtraken: je baan, je eigenwaarde, hobby’s en nog veel meer. Je kunt daardoor het vertrouwen in je lichaam, het leven, of anderen verliezen.

Je hebt al veel therapieën gevolgd, maar niets heeft geholpen. De medische wereld weet het niet meer en je krijgt te horen dat je er maar mee moet leren leven. Hoe je dat moet doen, vertellen ze er niet bij. Daar is geen therapie voor.

Yvonne is coach en persoonlijk begeleider. Je kunt bij haar online groepstrajecten volgen over het leven met chronische klachten. Zelfzorg is daar onderdeel van. Waar de medische wereld stopt, begint Yvonne. Zij kan je op weg helpen, ze heeft er zelf ervaring mee.

Groepstrajecten

Het maakt niet uit welke diagnose je hebt, de patronen zijn hetzelfde. Zelfzorg moet eigenlijk prioriteit hebben, maar krijgt dat vaak niet. Zolang je dat niet doet, verandert er niets.

In een groepstraject leer je alles te verwerken en je leven weer op te pakken. De kracht van Yvonne is haar ervaringsdeskundigheid. Zij heeft het allemaal zelf meegemaakt en kan je via haar ervaringen door het doolhof leiden naar een nieuw, zinvol bestaan.

Regelmatig starten nieuwe groepstrajecten. Twijfel je nog? Vraag dan een gratis, vrijblijvend (telefonisch) kennismakingsgesprek aan.

Meer informatie over zelfzorg

Heb je meer informatie nodig om (te leren) voor jezelf te zorgen? Kijk dan eens op de volgende pagina’s:

• Ervaringsverhaal RSI: leer er maar mee leven
• Identiteit: Wat doe jij voor werk?
• Levend verlies door een (chronische) aandoening, het eerste deel in deze serie over chronisch ziek zijn
• Ervaringsverhaal chronische pijn: over perfectionisme en een haak
• Luisteren naar je lichaam (Gastcolumn Judith Neven)
• Leven met RSI-klachten: een nieuw evenwicht (Gastcolumn Judith Neven)

Bewegen

Bewegen is en blijft belangrijk, maar het is niet altijd makkelijk. Soms gaat het niet meer, of je denkt dat je er meer klachten door krijgt. Je hoeft niet per se te trainen voor de Olympische Spelen, gewoon bewegen om te ontspannen is al goed. Ook dat is zelfzorg.

Een paar tips:

• Bewegingsangst, een documentaire van Haile Flapper
• Oefeningen voor nek, schouders en spanning in de rug
• Ontspannen en bewegen A-Z

Persoonlijk

In het begin zorgde ik zeker niet goed voor mezelf. Schuldgevoel en schaamte zijn voor mij heel erg herkenbaar. Door alle problemen zag ik de werkelijkheid niet goed. Zag ik niet de signalen van mijn lichaam. En behandelaars en instanties zagen dat ook niet.

De houding van mijn werkgever, collega´s, behandelaars en instanties waar ik mee te maken had waren beslissend. Ik had niet de keuze om te weigeren, het zou verlies van baan, inkomen en geen recht op een uitkering hebben betekend. Ik zag het zelf ook niet, het was mistig in mijn hoofd door alle problemen.

Pas na mijn ontslag zag ik de dingen in perspectief. Ik begreep hoe het in de keiharde zakenwereld werkt. Dat je nuttig bent zolang je goed werk kunt leveren, maar als je ziek wordt, dan wordt je afgedankt. Zelfs als je daarvoor jarenlang zeer goed gepresteerd hebt en veel extra werk hebt gedaan.

Zo gaat het ook als je ziek wordt van het werk dat je hebt gedaan. Bij mij kwam dat vooral door de zeer slechte werkomstandigheden. Alles draaide allemaal om geld, zoveel mogelijk winst. Mensen zijn vervangbaar: voor jou tien anderen.

Als werknemer moest je je aanpassen en voldoen aan wat de werkgever vroeg, waarbij geen rekening werd gehouden met eigenschappen. We zijn allemaal mens en we hebben allemaal verschillende, onveranderbare eigenschappen, zowel lichamelijk als geestelijk. Maak gebruik van iets waar iemand goed in is en je krijgt betere resultaten.

Door schade en schande heb ik geleerd beter naar mijn lichaam te luisteren. Ik heb jarenlang van behandelaars te horen gekregen dat ik gewoon door moest werken met pijn, want ik kon daar niets mee beschadigen. Ik geloofde dat toen al niet en het bleek ook niet waar te zijn.

Door gedwongen zo lang door te werken zijn er wel degelijk dingen beschadigd. Ik heb zo lang doorgewerkt met een carpaletunnelsyndroom dat ik altijd pijn heb, vaak dingen laat vallen en geen gevoel meer heb in mijn vingertoppen. Het heeft mijn leven definitief veranderd.

Na de eerste operatie aan het carpaletunnelsyndroom in mijn rechterhand was de pijn niet over, maar dat kon niet volgens de artsen. 30 jaar later bleek ik weer een zeer fors carpaletunnelsyndroom te hebben. Het is volgens mij nooit weggeweest.

Er is na die eerste operatie helemaal geen onderzoek meer gedaan naar de klachten die ik nog steeds had. Dat gebeurde pas 30 jaar later, toen ik voor een ander handprobleem bij een specialist kwam.

Deze specialist was nog in opleiding, maar hij keek verder en vermoedde dat ik (weer) een carpaletunnelsyndroom had. Hij had gelijk. Eind november 2022 ben ik opnieuw geopereerd aan een carpaletunnelsyndroom. Daar heb ik een blog over geschreven: Ervaring CTS: Hoe ga ik de komende tijd als eenhandige leven?.

Had ik toen maar geweten wat ik nu weet. Dan was ik beter voor mezelf opgekomen, had ik andere keuzes kunnen maken. Ik had de kennis toen niet en internet was er nog niet.

Dat internet is er nu wel en het is heel fijn om de kennis die ik toen had willen hebben nu met iedereen kan delen. Zodat jou niet hetzelfde overkomt, omdat je weet waar het over gaat.

Doe er je voordeel mee en leer te luisteren naar je lichaam. En doe dan ook wat nodig is om erger te voorkomen. Zorg goed voor jezelf!